روزجهانی کارگر
روز جهانی کارگر، نماد یادآوری و توجه ویژه به خدمات این قشر پر تلاش جامعه است. هر چند از نظر فرهنگ غنی اسلام، هر روز، روز کارگر بوده و کار عبادت محسوب می¬گردد، که این به معنای ارج گذاشتن به مقام نقش آفرینان بی بدیل، یعنی کارگران می¬باشد.
فرا رسیدن روز کارگر را برای همه کارگران سخت کوش و صادق، تبریک گفته و از بارگاه الله متعال برای عزیران توان و سلامتی خواهانیم، نوشته زیر به مناسبت این روز بحثی را پیرامون اهمیت و جایگاه کسب و کار در اسلام، مورد بررسی قرار می¬دهد.
جايگاه کسب و کار در اسلام
در بینش و تفکر اسلامی، کار خلاّق و مولد، منشأ کسب مال و درآمد و کلید استفاده از منابع طبیعی و خدادادی است. هر انسانی پس از کار از طریق مشروع آن، می‌تواند مالک کالای کسب شده باشد و هیچ کس حق تصرف آن را ندارد.
کار در لغت بر عمل، کردار و شغل انسان اطلاق شده است.
و در اصطلاح، فعالیت مستمری است که به تولید کالا یا خدمتی می‌انجامد و به آن دستمزدی تعلق می‌گیرد.
برخی صاحب نظران کار را سرچشمه انباشت ثروت و سرمایه و سرانجام رشد و شکوفایی جوامع دانسته و آن را استفاده انسان از نیروی مادی و معنوی خود در راه تولید ثروت یا ایجاد خدمات معنا کرده‌اند .
کسب نیز به معنای تحصیل، به دست آوردن و حرفه و شغل است. و یا به مفهوم طلب معاش، رزق با زحمت و محنت و طلب روزی برای اهل خود آمده است.
راغب اصفهانی آن را چیزی که انسان برای به دست آوردن بهره و منفعت دنبال می‌کند (مانند کسب مال)، معنا کرده است.
كسب وكار ازنظراسلام وظيفه و مسؤليت طبعي هرزنده جان است، اسلام سرنوشت هر کس را در گرو اعمال و کردار او می‌داند: (کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهینَة). هركسي در برابر كارهائي كه كرده است ( در دوزخ زنداني ميگردد و ) گروگان ميشود.
لذا آن¬را اسلام بركسي كه توانمند كار باشد واجب گردانيده است و همچنان كار و كوشش را تقدير و تمجيد مي نمايد، زيرا كار سبب حصول مال وبه كارگرفتن مال امنيت درجامعه متحقق ميشود ونيازجامعه مرفوع ميگردد.كار و عمل نخستين وسيله كسب رزق براي امرار حيات است.كه مي توان آنرا به درآمد نيز مسمي كرد. ازاين طريق انسان براي پوره ساختن احتياجات خود مي كوشد وازاين راه سرمايه افراد، ملت ها به وجود مي آيد، لذا كار يكي از وسايل فطري انسان براي حصول رزق و بدست آوردن ثروت است، عشق و محبت با مال و ثروت در طبيعت و سرشت انسان عجين گرديده گريز واجتناب ازآن برايش ناممکن و مستحيل است. به اين اساس هرنظام که ملکيت و جمع کردن مال را منع قراردهد از فطرت و غرايز انسان انکار می کند. كسب مال علاقه¬ی اختصاصی است بين انسان ومال که شريعت به آن اعتراف نموده و ضمن بیان اهمیت آن، روش هاي مشروع كسب و کار را تعیین کرده و افراد جامعه را بر کسب کار مشروع تشویق نموده است. چرا که در کسب اموال از روش مشروع سبب تأمین مصالح بزرگ افراد و جامعه می¬باشد، چنانکه الله متعال در این آیه می-فرماید (فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ).
آنگاه كه نماز خوانده شد ، در زمين پراكنده گرديد و به دنبال رزق و روزي خدا برويد و خداي را (با دل و زبان ) بسيار ياد كنيد ، تا اين كه رستگار شويد .
خداوند متعال وسیله رسیدن انسان به خواسته‌هایش را کار و تلاش معرفی کرده است آنجا که می‌فرماید:(وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی). واژه «سعی» چند بار در قرآن به کار رفته که بیشترین کاربرد آن در معنای کار و تلاش است. آیات بسیاری بر اهمیت کار و تشویق به آن تأکید و تصریح کرده‌اند. همچنین آیات بسیاری به مشاغل انبیاء و ملت‌های گذشته پرداخته‌اند که بیانگر اهمیت کار در اسلام هستند؛ مانند آیه 27 سوره قصص که از اشتغال حضرت موسی(علیه السلام) و کار کردن او برای حضرت شعیب(علیه السلام) خبر می‌دهد.( قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ عَلَى أَن تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِندِكَ وَمَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ )، گفت : من مي‌خواهم يكي از اين دو دخترم را به ازدواج تو درآورم ، به اين شرط كه هشت سال براي من كار كني . سپس اگر هشت سال را به ده سال تمام برساني ، محبّتي كرده‌اي ، من نمي‌خواهم بر تو سختگيري كنم. اگر خدا بخواهد مرا از زمره نيكان خواهي يافت.
هرفرد جامعه اسلامي مكلف است، كاركند و ماموريت دارد كه هر طرف در زمين خداوند برود و از رزق خداوند بخورد طوري كه خداوند مي فرمايد: (هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ).
او (الله) كسى است كه زمين را براى شما رام گردانيد پس در فراخناى آن رهسپار شويد و از روزى [خدا] بخوريد و رستاخيز به سوى اوست.
رفتن وخوردن مستلزم كاروفعاليت است بدون كار و فعاليت بدست آوردن رزق و خوردن ممكن نيست.
در قرآنکریم از کار و کسب انبیای دیگر نیز سخن به میان آمده است.
علاوه بر آیات کثیری که ما را به کسب و کار تشویق نموده، روایات فراوانی در این مورد از رسول خدا9 نقل گردیده چنانکه فرمودند : (مَا أَكَلَ أَحَدٌ طَعَامًا قَطُّ خَيْرًا مِنْ أَنْ يَأْكُلَ مِنْ عَمَلِ يَدِهِ ، وَإِنَّ نَبِىَّ اللَّهِ دَاوُدَ – عَلَيْهِ السَّلاَمُ – كَانَ يَأْكُلُ مِنْ عَمَلِ يَدِهِ).
طعام وغذای هيچ كس نخورده است كه بهتر از دست رنج خودش باشد، هرآينه پيامبرخدا داود صلي الله عليه وسلم ازمحصول دست خودش غذا مي¬خورد.
پيامبرصلي الله عليه وسلم برخلاف فرهنگ وفكر رايج درميان مردم آن زمان، با تنبلی و تن پروری به شدت مقابله مي نمود وبراي آنها توضيح مي داد كه هرگونه كاروشغل مفيدي كه سودي را به دنبال داشته باشد بدون توجه به سخن وقضاوت مردم كاري محترم وبا ارزش است ومي فرمايد: (هركس كه طنابش را بردوش بيندازد و به صحرا برود و پيشه هيزمي را به همراه بياورد و بفروشد وآن را وسيله احترام و عزت خود نمايد بسيار بهتراست ازدرخواست كمك ازمردم، حال آن كه به اوكمك نمايند يا حاضر به كمك اونشوند.).
از مطالب فوق به اهمیت دادن شرع به کسب و کار پی می¬بریم، جالب ترآن كه پيامبرصلي الله عليه وسلم خود شان كاركرده، از شباني اهل مكه شروع تا تجارت به مال حضرت خديجه(رض) وكارهاي ديگر، وهميشه اصحاب خويش را به كارتشويق مي كردند.
علی احمد احمدی