بیست و پنجم اردیبهشت ماه، روز بزرگداشت مردی است که عمر گرانبهایش را صرف فرهنگ و ادب این سرزمین کهن کرد و برای جاویدان نگاه داشتن زبان پارسی تک تک لحظات زندگی اش را گذاشت. با نگاهی به تقویم نامش به چشم تان می خورد و عبارت ” روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی” در قاب چشمان تان حک می شود.
او در حوزه ادبیات کهن فارسی خدمات شایسته ی انجام داده است او هنرمندی بود که طی سی سال صبر و تحمل رنج و پشتکار توانست شاهکاری ادبی بیافریند. آری، ما به علت اینکه امروز زبانمان زنده است و توانسته از فراز و نشیب‌های تاریخی بگذرد و خود را به ما برساند، مدیون حکیم توس و دیگر شاعران و نویسندگان زبان و ادبیات فارسی هستیم بدون تردید دری و فارسی، یک زبان بیش نیست فقط برخی بدخواهان می خواهند جغرافیای کهن فارسی را تجزیه نمایند
آیا زبان فارسی با دری فرق می کند؟
کسانی که می پندارند دری زبان مردم افغانستان است و پارسی، زبان مردم ایران، یاوه سرایی است. بلکه زبان مردم افغانستان، ایران و تاجکستان سه زبان جداگانه نیست. اما تفاوت های را میان این سه زبان شاهدیم که به گویش و لجهه بر می گردد نه زبان.
شاعران ایرانی را سراغ داریم، که یک سره زبان شان را دری گفته اند. به طور نمونه می توان به اشعاری از شاعران اشاره نمود:
شاعران بر تو همی خوانند هر دم آفرین
گه با الفاظ حجازی گه با الفاظ دری
لامعی گرگانی
ز شعر دلکش حافظ کسی بودآگه
که لطف طبع و سخن گفتن دری داند
یا
چو عندلیب فصاحت فروشد ای حافظ
تو قدر وی به سخن گفتن دری بشکن
حافظ
اینکه سخنوران ایران زبان شان را دری گفته اند به این معنی نیست که پارسی زبان آنها نباشد بلکه چون دری همان پارسی است آنان گاهی زبان شان را دری و گاهی فارسی گفته اند.
حافظ در جایی از شعرش پارسی می گوید و جای دیگر دری.
ز شعر دلکش حافظ کسی بود آگه
که طبع و سخن گفتن دری داند
در جای دیگر:
شکر شکن شوند همه طوطیان هند
زین قند پارسی که به بنگاله می رود
به غیر از سخن پردازان خراسان و فارس سخنورانی که از قلمرو هند برخاسته اند، زبان شعرشان را پارسی خوانده اند.
افضل خان ختک فرزند خوشحال خان ختک شاعر پشتو زبان، نیز این زبان را زبان دری و هم فارسی می داند.
آفرین ای ختک به لفظ دری
جای دیگر در اشعارش برای روان خاقانی می گوید:
په اشعار چه د فارسی سخندانی کرم
په لحد کشی ارواح خوش د خاقانی کرم
چه زمانی دری به جای فارسی به کار رفت و چرا؟
در سال 1343 در کمیسون مطالعه ی قانون اساسی به گونه ای ارتجالی، بدون مشورت با زبان شناسان و اصحاب فکر دری را یکی از دو زبان رسمی کشور به جای فارسی قرار جایگزین می کنند.
روایت های مختلفی مبنی بر تغییر نام فارسی به دری وجود دارد، از جمله:
این تغییر به پیشنهاد عبدالهادی داوی صورت گرفته است. (رجوع کنید… افغانستان در پنج قرن اخیر، صدیق فرهنگ، ج 1، قسمت دوم، ص 725)
این تغییر به پیشنهاد محمد صدیق فرهنگ انجام پذیرفته است. (فرهنگ و دیگران، 1394: 335)
اما اینکه کدام روایت حقیقت دارد، روشن نیست. در همان روزگار در یاداشتی از سفارت آمریکا در کابل که به واشنگتن فرستاده شده است، اینگونه آمده: «دکتر عبدالظاهر رئیس شورای ملی و کمسیون مشورتی قانون اساسی قبل از تکمیل کار کمیسون به تاریخ 14 اظهار داشت که مسوده قانون اساسی در برگیرنده یک تغییر فوق العاده در مورد سیاست زبانی می باشد. آقای ظاهر گفت که دو زبان پشتو و فارسی زبان رسمی خواهند بود اما دومی بعد از این به نام «دری» یاد خواهد گردید.»
به هر روی، این پیشنهاد از سوی هر کسی بوده و یا هر عامل دیگری اسباب تغییر نام فارسی را موجب شده است که در حقیقت اجحاف و خیانتی بود که در حق زبان پارسی روا داشته شد.
برخی چنین می پندارند که زبان پارسی یا فارسی با فارس ایران پیوند دارد در حالی که چنین نیست و پارسی یا فارسی، پارسی دری یا فارسی دری و دری هیچ گونه ارتباطی با فارس یا پارس ایران ندارد. نکته ای درخور توجه اینست، زبان شناسان زبده ای ایرانی از جمله دکتر خانلری و دکتر محمود افشاری یزدی اذعان داشته اند که افغانستان و تاجکستان خاستگاه زبان فارسی دری بوده است.
دکتر افشار یزدی گفته است: «زبان دری پیش از بیش از آن که به ایران تعلق داشته باشد از آن افغانستان و تاجکستان است به علت این که زادگاه و پرورشگاه آن خراسان قدیم و ماوراء النهر (بخارا و سمرقند) و بلخ و غزنه بوده است. رودکی و عنصری همچنان که فردوسی و فرخی و بسیار دیگر از زادگان و پرورش یافتگان خراسان بوده اند. چند صد سال بعد است که سعدی و حافظ ظهور کردند.» (افشار یزدی، 1361: 51-52)
خلاصه ای مطالب
- زبان دری و فارسی یک زبان بیش نیست. فارسی ایران، افغانستان و تاجکستان سه زبان جداگانه نیست.
- عواملی موجب تغییر نام فارسی به دری شده است.
- تفاوت های در فارسی سه کشور را گواهیم که به تفاوت های گویشی بر می گردد نه زبانی.
- فارسی، پارسی، دری، فارسی دری و پارسی دری یک مفهوم را افاده می کند.
- دری، زبان مجزایی نیست و گاهی به جای فارسی به کار می رفته است.
- زبان ما افغانستانی ها فارسی یا پارسی است و با فارس یا پارس ایران پیوندی ندارد.
نویسنده: سعیده سعادت