بررسی نقاط اختلاف مکتب ماتریدیه و اشاعره🌷
در میان دو مکتب بزرگ اشعری وماتریدی، نقاط اشتراک و اختلافی وجود دارد اما به نظر می رسد که نقاط اختلاف فقط در فروع عقلی و نقلی است.
عقيده ی ماتريديه در حقیقت عین عقيده ی اشاعره است که در میان شان در باب اصول عقلیه و نقلیه اختلافی وجود ندارد. اما اختلاف شان در بعضی از لوازم فروع عقلیه است که این فروعات سبب تکفیر و بدعت یکی دیگر نمیشود.
اختلافات فروع عقلیه و نقلیه در بین این دو مکتب، ذیل بررسی می گردد:
۱- اصل ایمان در نزد ماتریدیه غیر مخلوق است که نه زیاد میشود و نه کم ولیکن آنچه که بر اصل ایمان زیاد می شود نقصان و زیادت را می پذیرد (فروعات است).
در نزد اشاعره ایمان مخلوق است قابل زیادت و نقصان را دارد؛
۲- در نزد ماتریدیه اقرار به ایمان رکن است و در نزد اشاعره شرط است؛
۳- آیا کافر بر ترک فروعات شریعت تعذیب می شود؟
در نزد ماتریدیه عذاب نمی شود مگر بر اعمال کفری، و در نزد اشاعره بر ترک همه اعمال ایمان؛ چی فروع باشد و چی اصول، عذاب میگردد؛
۴- آیا اعمال مرتد وقت که دوباره به اسلام برگردد، بر میگردد؟
در نزد اشاعره باز میگردد و نزد ماتریدیه بر نمی‌گردد؛
۵- مسلمان وقتی که خاتمه اش به کفر باشد آیا مؤمن در گذشته اش هست؟
در نزد ماتریدیه خاتمه اش مهم نیست نظر به گذشته اش مؤمن محسوب میشود و نزد اشاعره، کافر محسوب میگردد همه عمر اش به کفر گذشته است؛
۶- آیا بخشیدن کافر جواز دارد یا خیر؟
در نزد اشاعره عقلا جائز و شرعا ممتنع است، در نزد ماتریدیه شرعا و عقلا ممتنع است؛
۷- آیا استثناء در ایمان درست هست یا نه ( کسی که بگوید من مؤمن هستم ان شاءالله)؟ماتریدیه میگویند: استثناء درست نیست و اشعریه ها میگویند: استثناء در ایمان درست است؛
۸- ایمان مقلد در ضروریات دین آیا درست هست؟
در نزد ماتریدیه ایمان اش درست میشود و اشاعره میگویند: ایمان مقلد در باب ضروریات دین کفایت نمی کند و درست نیست؛
۹- در صورت عدم ارسال رسل آیا شناخت خداوند با عقل جواز دارد؟
در نزد ماتریدیه شناخت خداوند با عقل واجب است اما اشعریه میگویند: لازم نیست که باعقل خدارا شناخت؛
۱۰- آیا تکلیف مالایطاق جواز دارد؟
در نزد ماتریدیه جواز ندارد و نزد اشاعره، عقلا جائز است؛ زیرا ممکن است عبادت بالتکلیف بمالایطاق و این دلیل بر اثبات عجز است؛
۱۱- اختلاف این دو مکتب در باب تکوین:
ماتریدیه میگویند: تکوین صفت قائم به ذات خداوند است و اشاعره گفته اند: تکوین مظهری از مظاهر قدرت خداوند است، پس قدرت مختص به ممکن (ایجاب و قبول است)؛
۱۲- در باب حسن و قبح عقلی اختلاف دارند: در نزد ماتریدیه حسن و قبح عقلی است در بعضی از کتب ماتریدیه ها آمده است که حسن و قبح عقلی و شرعی است، در نزد اشاعره حسن و قبح اشیاء تنها شرعی است؛
۱۳- در نزد ماتریدیه اسم عین مسمی است، در نزد اشاعره مدلول اسم عین مسمی است (مراد از اسم اسماء خداوند است)؛
۱۴- آیا موجودیت مخلوقات و یا اشیاء متعلق به کلمه ی کن فیکون است؟
در نزد اشاعره وجود همه اشیاء به کلمه (کن) تعلق میگرد و در نزد ماتریدیه وجود اشیاء به صفت تکوین خداوند تعلق میگرد؛
۱۵- آیا همه متقین (پرهیز کاران) از ملائک بهتر است؟
در نزد اشاعره: عوام متقین بهتر است از عوام ملائک. و در نزد ماتریدیه عوام ملائک بهتراند از عوام متقین؛
۱۶- آیا بقا همان وجود است؟
در نزد اشاعره بقا بمعنای زاید بر وجود است و در نزد ماتریدیه بقا همان وجود است؛
۱۷- آیا معنای اراده، محبت و رضا یکی است یا فرق دارد؟
در نزد اشعریه فرقی ندارد و در نزد ماتریدیه معنای رضایت و محبت با معنای اراده فرق دارد؛
۱۸- آیا صفات سمع و بصر به همه موجودات تعلق میگرد؟
در نزد اشاعره به همه مخلوقات تعلق میگرد و در نزد ماتریدیه به مسموعات و مبصرات تعلق میگرد اما یک نکته ی ظریفی که دارد اینست قبل از مبصرات و مسموعات و بعد از مبصرات و مسموعات هم تعلق دارد؛
۱۹- آیا موسی علیه السلام کلام نفسی خداوند را شنیده است یا لفظی را؟
ماتریدیه ها میگویند: دلیلی بر کلام نفسی وجود ندارد که شنیده شود و آن کلام لفظی است که قابل شنیدن است، در نزد اشعری ها شنیدن کلام نفسی خداوند جواز دارد در صورت که این کلام نفسی اختصاص به موسی (ع) دارد نه در دیگر انبیاء علیهم السلام.
نویسنده: قدرت الله بهزاد ماستر عقیده اسلامی.
