گفت‌وگو با آقای محمد عمر مبارز
نویسنده و پژوهش‌گر حوزه مطالعات اسلامی
معرفی:
بنده، محمدعمر مبارز، متولد سال ۱۳۷۱ در شهر مزار شریف هستم. از دوران کودکی علاقه زیادی به علم و دانش داشتم، لذا به این مسیر ادامه دادم و تحصیلاتم را به‌دو بخش حوزوی و دانش‌گاهی ادامه دادم. درس‌های حوزوی را در دارالعلوم‌های مختلف ــ از نزد اساتید محترم و دوست‌داشتنی ــ فراگرفتم و در خلال درس‌های حوزوی به‌تحصیلات رسمی_دولتی نیز پرداختم. در سال ۱۳۹۰ از دارالعلوم عالی اسدیه در بلخ فارغ شدم و از طریق امتحان کانکور به دانش‌گاه بلخ در دانش‌کده شرعیات (دپیارتمنت فقه و قانون) راه یافتم. دوره کارشناسی را در آن‌جا به‌پایان رساندم، سپس مقطع ماستری (کارشناسی ارشد) را در رشته اصول و فقه اسلامی در جمهوری اسلامی ایران به‌پایان رساندم. پس از اتمام این مقاطع، وارد دوره دکتری در رشته فقه مقارن شدم و در حال حاضر مشغول نوشتن رساله دکتری خود هستم.
اکنون، در عرصه آموزش در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تدریس دارم. از فعالیت‌های پژوهشی بنده این است که در زمینه تحقیق و پژوهش در چندین همایش ملی و بین‌المللی جز برگزیدگان برتر شناخته شدم و به رتبه ممتاز تقدیر شدم.
ــ
روی واژه ادب می‌رویم پس ادب را از زاویه قرآن، گفته‌های پیامبر و دانش‌مندان علوم اسلامی چگونه برسی می‌کنید؟
ــ ادب و احترام به‌دیگران، یکی از اصول و قواعد بسیار مهم قرآنی است. خداوند متعال در بسیاری از آیات قرآن به‌رعایت ادب تأکید کرده است و از رسول معظم اسلام به‌عنوان نمونه ادب واحترام یاد کرده وبه ما دستور اطاعت داده است قرآن کریم خشونت، انزجار، تنفر و هر عادت منفی را نکوهیده است هم‌چنین سنت پیامبر نیز مملو از مثال‌های روشن در این زمینه است. پیامبر اسلام همواره با ادب و احترام با دیگران برخورد می‌کرد و این روی‌کرد در تربیت فردی و اجتماعی یاران و پیروانش تاثیر ارزشمند داشت و با ادب ترین انسان ها را تربیت نمود
دانش‌مندان علوم اسلامی نیز در طول تاریخ این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار داده و تأکید کرده‌اند که ادب جز اساسی اخلاق اسلامی است و از همین جهت دانش‌مندان، همواره با ادب و احترام به‌همه برخورد می‌کردند.
ــ مطالعاتی که من روی نوشته‌های پژوهشی شما داشتم، بیش‌تر روی روش‌شناسی مکتب اصولی حنفیان پژوهش داشتید؛ پس آیا مذهب ابن ثابت می‌تواند پاسخ‌گوی تمام اهداف و برنامه‌های زندگی در میزان فرموده‌های اسلام را داشته باشد؟
ــ ببینید با توجه به این‌که رشته تحصیلی‌ام به‌فقه حنفی مرتبط است؛ لذا کارهای علمی بنده در این حوزه برجسته‌تر است، اما این‌که تنها، فقه حنفی به عنوان نسخه بهتر و برتر و یا فقه حنفی نسخه منحصر به فرد باشد، این خودش افراط است؛ ولی با توجه به این‌که مذهب امام ابو حنیفه با روی‌کرد عقل‌محور و توجه به‌عرف و عادات جامعه بنا شده است، به‌نظر می‌رسد که می‌تواند پاسخ‌گوی بسیاری از مسائل زندگی روزمره باشد. فقه حنفی در طول تاریخ با تکیه بر منابعی چون قرآن، سنت، اجماع و قیاس، استحسان، عرف و… با انعطاف‌پذیر مسائل جدید را تحلیل کرده و راه‌حل‌های مناسب ارائه داده است، لذا این انعطاف‌پذیری و نگاه عقلانی سبب شده است که این مذهب توانایی پاسخ به‌نیازهای جامعه را داشته باشد، از همین جهت تا امروز پیروان زیاد دارد. بدون تردید مکتب حنفی، مکتب انعطاط‌پذیر است. در هر زمان، قابل تجدید و نو شدن را داشته، چون با مشکلات جامعه رشد نموده است، لذا نسبت به سایر مذاهب کاربرد بهتر دارد.
ــ موضوع بسیار مهمی که در مذهب امام اعظم نهفته است ارزش قایل شدن به عرف و عادات مردم در جامعه‌ها بوده است، پس روی این موضوع با تفکیک از موضوعات بدعاتی روشنایی بیندازید؟
ــ بله، یکی از منابع استنباط در مذهب حنفی عرف است. عرف، به‌معنای عادات و رسوم جامعه است که در صورتی مخالف نصوص شرعی نباشد، از نظر فقه حنفی مورد پذیرش قرار می‌گیرد. امام ابو حنیفه معتقد بود که بسیاری از مسائل فقهی باید بر اساس شرایط و عرف جامعه مورد بررسی قرار گیرد، زیرا این روی‌کرد باعث می‌شود که احکام فقهی به نیازهای واقعی مردم نزدیک‌تر باشد، اما باید توجه داشت که عرف با بدعت تفاوت دارد. بدعت به معنای افزودن یا تغییر در اصول و احکام ثابت دین است که باشریعت اسلامی امر بیگانه است و هدف آن مذموم است در حالی که عرف بر اساس تجربیات و نیازهای روزمره جامعه شکل می‌گیرد و اگر مغایر با اصول دین نباشد، تحت عنوان عرف صحیح پذیرفته می‌شود و یکی از خواست‌گاه های استنباط احکام شرعی شمرده می‌شود. در کتاب‌های حنفیان موارد زیادی داریم که اختلاف ائمه دین بر اساس عرف‌ها بوده است، هر کدام عرف خود را محترم می شمردند؛ لذا تحت عنوان اختلاف عرف و نه استدلال معروف است.
ــ در زمان حال، اوضاع جهان اسلام را در میان ادیان مخالفش در بعد‌های مختلف در چه جای‌گاهی برسی می‌کنید؛ کوتاه پاسخ بدهید!
ــ جهان اسلام در حال حاضر با چالش‌های بسیاری در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی روبرو است. جهان اسلام نیازمند یک روی‌کرد نو و قرائت جدید دارد و یا به تعبیر دیگر نیازمند یک تمدن جدید است که کلان‌ترین رقیب جهان اسلام، غربِ سکولار است که با ابزار جدید تمدن خود را می‌چرخاند و مسلمانان را در دام خود انداخته است. اسلام به عنوان دین جهانی تأثیرات عمیقی بر پیروان خود و حتی جوامع دیگر دارد؛ لذا برای تقویت و رشد آن، نیازمند وحدت و بازگشت به آموزه‌های قدیمِ اصیل، جدیدِ مفید دین اسلام هستیم.
ــ تعریفی از موفقیت داشته باشید! آیا در زندگی موفق بودید؟
ــ هر کس بر اساس اهداف و دیدگاه خود موفقیت را تعریف می‌کند. برای بنده، موفقیت در این است که بتوانم با علم و دانش به‌جامعه خدمت کنم.
احساس می‌کنم که تا اکنون در نقطه صفری هستم، ولی برای رسیدن به پله‌های بلند، انگیزه تلاش دارم امیدوارم که بتوانم به پله‌های موفقیت صعود نمایم.
ــ اگر بخواهید به یکی از آرزوهای رویایی خود برسید، پس آن آرزو چه خواهد بود؟
ــ آرزوی من این است که ان‌شاء‌الله روزی به کمک علم و دانش، جامعه‌ای بهتر و عدالت محور ترسیم کنیم که بدون تفاوت‌های جنسیتی، قومی، مذهبی و سمتی مردم افغانستان از محبت و صفا و صمیت همدیگر لذت ببریم. امیدوارم روزی شاهد باشیم که جهان اسلام به ویژه مردم افغانستان با اتحاد و علم‌محوری به اوج اقتدار و عدالت برسد.
ــ در پایان!
پیام، پیش‌نهاد و انتقادی داشته باشید در خدمتیم؟
ــ پیام من به‌جوانان این است که علم و دانش را در اولویت قرار دهند و از آن برای خدمت به‌جامعه و تقویت ارزش‌های اسلامی استفاده کنند. هم‌چنین امیدوارم که همه ما بتوانیم به‌سمت وحدت و همبستگی بیش‌تر حرکت کنیم، چرا که تنها با همدلی می‌توانیم چالش‌های پیش‌رو را پشت سر بگذاریم.
گ
فت‌وگوکننده: عادل‌پور
عضو نهاد کتاب