در زبان فارسی-دری میان فعل‌های “است” و “هست” تفاوت‌هایی وجود دارد که در بیشتر مواقع به آن‌ها دقت نمی‌شود. بسیاری از ما این دو فعل را با یکدیگر مغالطه می‌کنیم ، نه تنها در گفتار روزمره، بلکه اغلب در نوشتار نیز آن‌ها را نادرست به کار می‌بریم. لازم است تا کاربرد درست آن ها را بدانیم.
تفاوت میان هست و است
این دو فعل در معنی و کاربرد دارای تفاوت‌های بنیادی اند به این گونه:
۱. معنی است و هست: در آغاز باید گفت که “هست” خود فعلی مستقل است و از مصدر “هستن” به معنای “وجود داشتن” گرفته شده است پس به تنهایی قابل استفاده است. ولی “است” فقط یک فعل رابط است و در جملات اسنادی و مسسند چیزی به چیزی دیگر از آن استفاده می‌شود. زمانی که صفت و موصوفی را می‌خواهیم به هم وصل کنیم یا ربط دهیم، از “است” استفاده می‌کنیم. برای مثال:
“خدا هست.”
یعنی خدا وجود دارد؛ و این جمله کامل است. “خدا است.” عبارت ناقص است و ابهام در ذهن ایجاد می‌کند که خدا چه چیزی است؟ یا در کجا است؟ و زمانی این عبارت کامل می‌شود که گفته شود : خدا کریم است.
۲. کاربرد است وهست:
“هست” بر “وجود” چیزی دلالت می‌کند و “است” بر “چگونگی” آن.
برای مثال:
“آب هست.”
یعنی اینجا آب وجود دارد.
“آب سرد است.”
دیگر بحث از وجود آب نیست، بلکه از چگونگی وجود آن است.
“آب سرده”: در اینجا “ه” برای جایگزینی “است” به کار می‌رود.
۳. تاکید بر است و هست:
مورد سوم این است که اگر تکیه اصلی بر “بودن” باشد و تایید و تاکید داشته باشد باید از فعل “هست” استفاده شود.
نمونه:
“من در خانه استم.”نادرست است.
“من در خانه هستم.” درست است .
یعنی مطمئن باش که من در خانه حضور دارم.
اما اگر تکیه اصلی بر “خانه” باشد، یعنی تنها بخواهیم موقعیت خود را بیان کنیم باید بگویم:
“من خانه‌ام.” و از پسوند “ام” استفاده می‌شود؛ یعنی “دردفتر یادر بازار نیستم.”
۴. در حالت جمع :
در موارد و زمانی که مجبور می‌شویم “است” را به شکل جمع به کار ببریم به جای “استند” می‌نویسیم “هستند“.کمتر استند می نویسم ودر برخی موارد هیچگاهی استند نمی نویسیم.
۵. جملات مبهم
تا اینجا فهمیدن تفاوت‌ها خیلی سخت نبود و به راحتی می‌توانستیم این چهار تفاوت را درک کنیم. اما در جملات بلند و کمی پیچیده کار کمی سخت می‌شود و تشخیص استفاده درست هر کدام از این دو فعل می‌تواند کمی گمراه‌کننده باشد.
برای مثال دو عبارت “آب در کوزه هست” یا “آب در کوزه است” را در نظر بگیریم.
هدف جمله “آب در کوزه هست” این است که وجود آب را روشن کند؛ یعنی تنها بودن یا نبودن آن از ما پرسیده شده و ما به این پرسش پاسخ می‌دهیم که “در کوزه آب هست؟” یعنی “آب وجود دارد؟”.
اما وقتی می‌گوییم “آب در کوزه است” در واقع این موقعیت آب است که برای ما اهمیت دارد؛ در واقع ما به این پرسش پاسخ می‌دهیم که “آب در کجاست؟” پس بحث وجود و عدم آب در کار نیست، بلکه چگونگی یا موقعیت در اینجا مهم می‌شود و برای همین از “است” استفاده می‌شود.
۶.هست تأکیدی
“هست” یک کاربرد دیگر هم دارد و آن تأکیدِ „هست“ است؛ یا هست تأکیدی!
به‌طور مثال:
[اگرچه] نور اتاق مناسب هست؛ ولی هنوز کمره نمی‌تواند فلم خوبی بگیرد.
اگر بگوییم “نور اتاق مناسب است”، این “است” فعل ربطی جمله می‌شود؛ اما ما برای تأکید می‌گوییم نور اتاق مناسب “هست”.
سخن آخر
در این جستار به „تفاوت میان هست و است” پرداخته شد؛ با توجه به نکات ارایه شده، به راحتی می‌توان کاربرد درست این افعال را تشخیص داد و در جاهای درست آن‌ها را به کار برد. درست است که در گفتار روزانه و حتی در بسیاری از متن‌ها و نوشته‌ها گاهی فعل “هست” به جای “است” به کار می‌رود، ولی ما در جایگاه کسانی که فارسی-دری زبان مادری ما است، بهتر است بیشتر رویکرد کنیم و تا حد امکان از تکرار این نادرستی ها ی رایج بپرهیزیم.