عنوان شبهه: آیا خداوند می تواند خدایی دیگر مانند خود بیافریند؟
شبهه : قرآن می¬گوید که خداوند بر همه چیز توانا است، پس آیا خداوند می¬تواند خدای دیگری مانند خود بیافریند؟ یا اینکه آیا خدا می¬تواند سنگی بزرگ بیافریند که حمل آن برایش مشکل باشد ؟
پاسخ :
بی گمان وجود خدایی دیگر با خدای یگانه چیزی در ذات خود محال و غیر ممکن است، و دلایل زیادی بر محال بودن آن وجود دارد، ساده ترین دلیل، نظم و هماهنگی جهان می باشد، چرا که اگر خدایی دیگر همراه خدای یگانه وجود می¬داشت نظام این جهان به سبب اختلافاتی که با هم پیدا می¬کردند، به هم می-ریخت وهر خدایی به آفریدگان خود می¬پرداخت و هر یک از خدایان (برای توسعه قلمرو و حکومت خود) بر دیگری برتری و چیرگی می¬جست. همانطور که خدای سبحان می¬فرماید : ((لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَهٌ إِلا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ )) [ الأنبیاء:۲۲ ]
اگر در آسمان ها و زمین غیر از یزدان، معبودها و خدایانی می-بودند و (¬امور زندگی را می¬چرخاندند) قطعاً آسمانها و زمین تباه می¬گردیدند (و نظام گیتی به هم می¬خورد. چرا که دو شاه در کشوری و دو رئیس در اداره¬ای، نظم و ترتیب را به هم می-زنند لذا یزدان صاحب سلطنت جهان، بسی برتر از آن چیزهایی است که ایشان بدو نسبت می¬دهند و بر زبان می رانند .
خداوند می فرماید: ((مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِنْ وَلَدٍ وَمَا کَانَ مَعَهُ مِنْ إِلَهٍ إِذًا لَذَهَبَ کُلُّ إِلَهٍ بِمَا خَلَقَ وَلَعَلا بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ)) [ المؤمنون/۹۱]
خداوند نه فرزندی برای خود بر گرفته است و نه خدایی با او (انباز ) بوده است، چرا که اگر خدای با او می بود، هر خدایی به آفریدگان خود می¬پرداخت و هر یک از خدایان (برای توسعه قلمرو و حکومت خود) بر دیگری برتری و چیرگی می¬جست. خداوند والاتر و بالاتر از آن چیزهایی است که ایشان می¬گویند .
ابن کثیر رحمه الله در تفسیرش گفته است: مفهوم این آیه چنین است که اگر چند خدایی ممکن می¬بود، هر کدام در آنچه که آفریده بود دخالت می¬نمود، در آن موقع هستی نظم خود را از دست می داد، در حالی که آنچه که مشاهده می¬شود این است که تمام هستی منظم و هماهنگ است، تمام عالم بالا و پایین با هم در ارتباط و هماهنگی هستند ((ما ترى فی خلق الرحمن من تفاوت)) اصلاً در آفرینش و آفریده های خداوند مهربان خلل و تضاد و عدم تناسب نمی بینی. علاوه بر این هر یک از آنها در پی غلبه بر دیگری می بود و با او اختلاف می نمود، در نتیجه یکی بر دیگری پیروز می شد.
و همینطور نسبت به چیزی سنگین که خداوند قدرت بر داشتن آن را نداشته باشد چنین چیزی امری محال است؛ چون خداوند آن را آفریده و به وجود آورده است و همین خدا در هر لحظه¬ای می-تواند آن را از بین ببرد، پس چطور قدرت حمل آن را نداشته باشد؟!
انسان های بی دین می¬خواهند از عمومیتی که در گفته¬ی خداوند که می¬فرماید: ((إن الله على کل شیء قدیر))؛ خداوند بر هر چیزی تواناست آمده است، سوء استفاده کرده و به آن طعنه وارد نمایند لذا می¬گوید: اگر خداوند بر هر چیزی تواناست پس چرا بر این چیز قدرت و توانایی ندارد ؟
اما جواب این شبهه این است که بگوییم که این کار محال چیزی نیست! و شیء محال و معدوم، آنکه وجود آن ممکن نیست، چیزی نیست [کلمه¬ی شَیء شامل آن نمی¬آید]، هر چند که ذهن آن را تصور و فرض نماید، و معلوم است ذهن چیزهای محال را نیز فرض می¬نماید و به تصویر می¬کشد، ذهن اجتماع دو شیء ضد و نقیض را هم به خیال می¬کشد مانند اینکه چیزی در یک وقت هم موجود باشد هم معدوم.
آیه بر اینکه خداوند بر هر چیزی تواناست دلالت دارد پس اموری که ذاتاً محال هستند در این امر داخل نیستند، چرا که آنها چیزی نیستند بلکه معدوم هستند امکان ندارد که به وجود بیایند .
و به این خاطر بیشتر علما بر این باورند که قدرت خداوند متعلق به چیزهای ممکن است به دلیل اینکه گفتیم معدومِ مستحیل چیزی نیست . شیخ الاسلام ابن تیمیه گفته است: اما اعتقاد اهل سنت بر این است که خداوند بر هر چیزی تواناست، و همه چیزهای ممکن در این مندرج هستند، و آنچه که ذاتاً محال است مانند اینکه چیزی در یک وقت هم موجود باشد و هم معدوم، این چنین چیز هیچ حقیقتی ندارد و وجود آن تصور نمی¬شود و به اتفاق عقلا، «چیز= شیء» نامیده نمی¬شود و اینکه خداوند خدایی دیگر مانند خود بیافریند و امثال اینها از این بابت هستند ” ] منهاج السنه (۲/۲۹۴)].
و ابن قیم جوزی گفته است : ” چون که محال چیزی نیست پس قدرت به آن متعلق نمی¬شود و خداوند بر هر چیزی تواناست و هیچ ممکنی از قدرت او بیرون نمی¬رود ” ] شفاء العلیل ص ۳۷۴ [.